«خفه‌گی» درست است یا «خفگی»؟ «سپاسگزارم» با «ز» بود یا «ذ»؟ این نیم‌فاصله دیگر از کجا پیدایش شد؟ شما هم با این قبیل مشکلات دست‌به‌گریبان شده‌اید؟ امان از غلط املایی و اشتباهات نگارشی تولید محتوا که این روزها یقه‌ی باسواد و بی‌سواد مملکت را گرفته و خیال رها کردن هم ندارد!
از روزنامه‌ای که باید خودش الگو باشد گرفته تا مطالب رنگارنگ بلاگ‌ها و از همه وخیم‌تر فضای پر اشتباه شبکه‌های اجتماعی، هیچ‌یک از ویروس اشتباهات نگارشی جان سالم به در نبرده‌اند. می‌دانم شمایی که در حال خواندن این مطلب هستید هم از این مشکل رنج می‌برید، وگرنه روی این مطلب کلیک نمی‌کردید. پس در ادامه همراه منتوریکس باشید تا با 7 کتاب برجسته و مهم در دنیای نگارش فارسی آشنا شوید و نگارش‌تان را از شر غلط‌های املایی برهانید.
1. نکته‌های ویرایش
معرفی‌مان را با کتابی معروف در دنیای ویراستاری شروع می‌کنیم. کتاب «نکته‌های ویرایش» به قلم علی صلح‌جو، مجموعه‌ای ارزشمند از نکات نگارشی‌ست که بی‌شباهت به کتاب نکته‌های کنکوری نیست. وجه مثبت این نکته‌محور بودن، آن است که خواننده می‌تواند کتاب را از هر جایی که بخواهد شروع کند و لازم نیست حتما به سراغ فصل اول رفت.
داشتن اطلاعات به عنوان مترجم و زبان‌شناس، موجب شده کتاب علی صلح‌جو از دیدگاه ایستای سایر ویراستاران متمایز باشد. این کتاب که توسط «نشر مرکز» به چاپ رسیده، در واقع مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و تجارب شخصی نویسنده است که در قالب فصل‌های گوناگون سروسامان داده شده و خواندنش کمک می‌کند متن‌های قوی‌تری بنویسید.
دوره دیجیتال مارکتینگ و مشاوره CRO منتوریکس، قدم آخر حرفه‌ای شدن است.
2. غلط ننویسم
متن‌های‌تان غلط زیاد دارد؟ پس خواندن کتاب «غلط ننویسیم» به قلم استاد ابوالحسن نجفی را در اولویت قرار دهید. این کتاب مستقیم رفته است سر اصل مطلب، یعنی چه؟ یعنی به شما نشان می‌دهد کجاها اشتباه رفته‌اید و غلط‌های نگارشی و املایی‌تان کدام است.
ابوالحسن نجفی، مترجم و زبان‌شناسی سرشناس است که دغدغه‌ی پاسداشت زبان فارسی را داشته و دارد. اولین چاپ این کتاب در سال 1366 منتشر شد و در سال 1370 هم مورد بازنگری قرار گرفت. برای کسانی که دوست دارند دایره‌المعارفی در خانه داشته باشند که هرگاه به بن‌بست یا سوالی برخوردند، جوابش را به آسانی پیدا کنند، این کتاب معرکه است.
شهرام یکی از کاربران سایت معروف کتاب‌خوان‌ها یعنی Goodreads در مورد این کتاب گفته: « کتاب غلط ننویسیم فقط درباره‌ی موارد اشتباه در نوشتار یا گفتار نیست. برای کسانی که به زبان و ادبیات فارسی علاقه‌مندند، این کتاب مطالب خواندنی فراوانی دارد: تغییر معنای لغات، ریشه‌ی کلمات، تفاوت معنای فارسی و عربی یک واژه، ترجمه‌های مناسب برای برخی واژگان انگلیسی یا فرانسوی و ….»
بنابراین اگر می‌خواهید نوشتههایتان اصولی و درست باشد و معیار معتبری هم برای ارجاع داشته باشید، «غلط ننویسیم» با زیرعنوان «فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی» را از قلم نیندازید. این کتاب به همت «مرکز نشر دانشگاهی» چاپ شده و برای بسیاری از دانشجویان ادبیات فارسی هم به عنوان کتاب درسی تدریس می‌شود.
3. بهتر بنویسیم
حالا که با خواندن کتاب غلط ننویسیم، متوجه اشتباهات‌تان شدید، وقت آن است که ببینید چطور می‌توان با رعایت اصول نگارشی بهتر نوشت. کتاب «بهتر بنویسیم» رضا بابایی، منبع خوبی برای قدم گذاشتن در راه بی‌پایان درست‌نویسی‌ست. این کتاب از اشتباهات متداول زبان فارسی گذر کرده و در 4 فصل به اصول درست‌نویسی پرداخته است. «پایه‌های نظری»، «درست‌نویسی»، «ساده نویسی» و «زیبانویسی» 4 فصل این کتاب 304 صفحه‌ای را تشکیل می‌دهد.
اگرچه کتاب رضا بابایی هم از اطناب در امان نمانده، اما کاربردی بودن مباحث توانسته تا حدی این طولانی‌گویی‌ها را بپوشاند. از طرفی مثال‌های کاربردی و بخش‌های متنوع این کتاب کمک می‌کند حوصله‌ی خواننده خیلی سر نرود.
بهتر بنویسیم رضا بابایی از آن دست کتاب‌هایی‌ست که باید یک نسخه از آن را در کتابخانه یا گوشی خود داشت و به صورت دوره‌ای به آن رجوع کرد. این کتاب با عنوان کامل بهتر بنویسیم: درس‌نامه درست‌نویسی، ساده‌نویسی و زیبانویسی توسط انتشارات ادیان چاپ شده و می‌تواند به شما کمک کند سطح نگارش‌تان را بهبود دهید.
4. راهنمای نگارش و ویرایش
می‌خواهید مباحث ابتدایی نگارش را یاد بگیرید؟ پس نگاهی به کتاب راهنمای نگارش و ویرایش به قلم دکتر محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح بیندازید. این کتاب 220 صفحه‌ای که به چاپ 28اُم هم رسیده، مجموعه‌ای از قواعد نگارشی را به زبانی ساده و البته برای مبتدی‌ها توضیح داده، بنابراین اگر به دنبال نکات حرفه‌ای‌تر هستید، این کتاب به دردتان نخواهد خورد.
این کتاب که به ادعای نویسندگانش بارها بازنگری شده، مجموعا 5 فصل دارد. در فصل اول به نکات کلی «ویرایش و نگارش» مطابق با قواعد فرهنگستان فارسی پرداخته شده، فصل دوم به «قواعد نقطه‌گذاری» اختصاص پیدا کرده و در فصل‌های بعدی به ترتیب «قواعد عددگذاری»، «روش تحقیق» و «ویراستاری کتاب برای چاپ» مطرح شده است.
اگر دوست داشتید این کتاب را بخوانید، هم می‌توانید نسخه‌ی چاپی آن را تهیه کنید و هم نسخه آنلاین را. نسخه‌ی چاپی توسط انتشارات «به نشر» منتشر شده و نسخه‌ی آنلاین را می‌توانید در اپلیکیشن‌‌های آنلاین کتاب‌خوانی به‌راحتی پیدا کنید.
5. فرهنگ درست نویسی سخن
ابتدای راه نوشتن هستید و نمی‌دانید چه اشتباهات نگارشی ممکن است در متن‌تان وجود داشته باشد؟ پس خواندن کتاب «فرهنگ درست‌نویسی سخن» را از دست ندهید. در این کتاب 528 صفحه‌ای به قلم یوسف عالی عباس‌آباد، با اصول درست نگارش فارسی آشنا خواهید شد. بخش جالب این کتاب، اشاره به ترکیب‌ها و واژگانی‌ست که معمولا نویسنده‌ها را در دام غلط‌نویسی می‌اندازد.
یوسف عالی عباس‌آباد در نشست نقد و بررسی این کتاب با حضور علی صلح‌جو و حسینعلی رحیمی عنوان کرده که این کتاب را زیر نظر دکتر انوری نوشته و چاپ کرده است:
«پیشنهاد تألیف این کتاب را نخستین بار استاد بزرگوارم، جناب آقای دکتر انوری، چند سال پیش مطرح نمودند و در همان زمان، من طرح اولیه‌ی کتاب را نوشتم و در اختیار ایشان قرار دادم. جناب دکتر انوری طرح را ملاحظه فرمودند، اصلاحاتی بر روی آن انجام دادند و من از ابتدی سال 1384 به طور جدی تألیف این کتال را آغاز کردم».
این کتاب جامع و کامل همانطور که در تبلیغات در گوگل عنوان شده است را انتشارات سخن چاپ کرده و می‌تواند انتخاب مناسبی برای تکمیل دانش ویراستاری و کتابخانه‌ی درست‌نویسی‌تان باشد.
6. ویرایش زبانی برای برای زبان نوشتاری فارسی امروز
برای کسانی که فکر می‌کنند کتاب‌های قبلی زیادی قدیمی هستند و نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای روز باشند، خواندن کتاب «ویرایش زبانی برای زبان نوشتاری فارسی امروز» به قلم غلامرضا ارژنگ را توصیه می‌کنیم. نثر روان این کتاب، همراه با مثال‌های فراوانش به کمک خواننده آمده تا مشکلی در فهم مطالب باقی نماند. از طرفی کلام ارژنگ در این کتاب کوتاه و مختصر و به دور از زیاده‌گویی کتاب‌های مفصل است. این گزیده‌گویی با مثال‌های فراوان و کاربردی همراه شده تا خیالِ خواننده از هر جهت راحت باشد.
غلامرضا ارژنگ را می‌توان پژوهشگری دانست که به حفظ زبان فارسی و اصول نگارش صحیح اهمیت زیادی می‌دهد. «نشر قطره» این کتاب 184 صفحه‌ای را در سال 1389 به چاپ رسانده و در سال‌های بعد تجدید چاپ شده است.
7. مبانی درست‌نویسی (زبان فارسی معیار)
در پایان این لیست 7تایی، می‌رویم سراغ کتابِ معتبرِ دیگری به قلم دکتر ناصر نیکوبخت با عنوان «مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار». آنچه خواندن این کتاب را لذت‌بخش می‌کند، مثال‌ها و نمونه‌های بسیاری‌ست که ممکن است برای هر کداممان به وقتِ نوشتن پیش آمده باشد، بی‌آن‌که بدانیم داریم در دامِ اشتباهات نگارشی و ویراستاری میفتیم. مثلا شاید شما هم علاقه داشته باشید فعل‌های شبیه به هم را پشت‌سرهم به کار ببرید و نمی‌دانید که نام چنین کاری «تتابع افعال» است و کاری نه‌چندان شایسته در فارسی معیار.
تتابع افعال یعنی آوردن دو یا چند فعل ساده یا مرکب در جمله‌های مرکب، بدون هیچگونه فاصله‌ای در آخر جمله، در حالی که بتوان هر فعل را به مرجع (نهاد) آن نزدیک نوشت. البته در جمله‌های مرکب کوتاه، ناگزیر از کاربرد دو فعل مرکب یا ساده بدون فاصله هستیم، ولی در جمله‌های طولانی گاه آوردن چند فعل در کنار یکدیگر، موجب فهم دشوار معنی جملات می‌شود، بنابراین برای سهولت معنی و پرهیز از تتابع افعال، می‌توان پاره‌ای از جمله‌ها را تأویل به مصدر یا صفت کرد.
با هم نگاهی انداختیم به چند سطر از کتاب آقای نیکوبخت. شاید با خواندن این پاراگراف، حواستان به نوشتههایتان رفته باشد و فعل‌هایی که احتمالا با همین فرمولِ تتابع، نثارِ جملههایتان کرده باشید. اما اگر مثالی عینی یادتان نمی‌آید، آقای نیکوبخت کار را برای شما راحت کرده و چند نمونه‌ی عینی هم در ادامه‌ی همین پاراگراف آورده، از جمله:
- و این نکته که بر سر حرفی که می‌زنم، می‌ایستم، مطمئنم.
- مطمئنا بر سر حرف خود اصرار می‌ورزم.
یا به این مثال نگاه کنید:
- لطفا تمرین بعدی را که باید حل شود، مشخص کنید.
- لطفا مشخص کنید کدام تمرین باید بعد از این حل شود.
امیدواریم بعد از دانستن این نکته بتوانید جملههایتان را از تتابع افعال نجات دهید. این پی‌درپی بودن‌های بیهوده، گاهی دامن کلمات را هم می‌گیرد و یکهو به خودتان می‌آیید و می‌بینید چند کلمه‌ی هم‌معنی و مترادف را پشت‌سرهم ردیف کرده‌اید. مثلا چی؟ «دوست عزیز، گرامی و محترم!» یا «هول و هراس و ترس و لرز سراسر وجودش را فراگرفته بود».
نام این خطا تاتولوژی یعنی پی‌درپی آوردن کلمات هم‌معنی (مترادف) در جمله است، بدون آن‌که به وجود همه آن‌ها نیازی باشد. حالا که با این مفاهیم آشنا شدید، وقت آن است شرلوک هولمز شوید و با ذره‌بین به سراغ نوشتههایتان بروید. از تتابع افعال و تاتولوژی خبری هست؟
آقای نیکوبخت در فصل اول کتاب «مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار» به ویراستاری و اهمیت آن اشاره کرده، سپس به سراغ تعریف زبان معیار و اصول آن رفته است. در فصل‌های آخر این کتاب به ویژگی‌های زبان‌های زنده‌ی دنیا، خط و املای فارسی اشاره شده است.
اگرچه کتاب آقای نیکوبخت، کتابی دانشگاهی محسوب می‌شود، اما بخش‌بندی موضوعی خوب کتاب باعث شده در زمره‌ی کتاب‌های خوب در زمینه‌ی ویراستاری محسوب شود که خواندنش برای غیردانشگاهیان هم پر از فایده و سود باشد. کتاب «مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار» را نشر چشمه در 192 صفحه منتشر کرده و خوب است که جای مخصوصی در کتابخانه‌تان برای آن باز کنید.
به پایان آمد این دفتر، حکایت درست‌نویسی هنوز باقی‌ست! امیدواریم اولین قدم‌ها را برای درست‌نویسی و خالی کردن متن‌های‌تان از اشتباهات نگارشی هرچه سریع‌تر بردارید. اگر خیلی وقت ندارید و نمی‌خواهید در میان کتاب‌های مختلف سردرگم شوید، پیشنهاد می‌کنم با کتاب «نکته‌های ویرایش» علی صلح‌جو شروع کنید. می‌دانیم جای کتاب‌های کاربردی و ارزشمند دیگری در این لیست کم است و این لیست 6تایی را می‌توان به کمک شما کامل‌تر کرد. پس نظرات‌تان را در بخش نظرات با منتوریکس در میان بگذارید.
اگر این مطلب را دوست داشتید، سری به مطلب «حواستان به این 16 اشتباه رایج در تولید محتوا باشد» بزنید. همچنین می‌توانید برای مشاوره دیجیتال مارکتینگ با خدمات سئو و آژانس دیجیتال مارکتینگ منتوریکس در تماس باشید.